Słownik gwary kociewskiej

wyciski

albo

cwaniaczek;fircyk;ktoś kto „smoli cholewki” do dziewczyn;zalotnik;konkurent

beczułka do piwa;wiadro na zlewki

szanowany

Agnieszka

głaskać;piastować

przytulanka dziecięca;kocyk lub pieluszka podsuwana dziecku do policzka podczas usypiania

z niem. eintop;potrawa jednogarnkowa;obiad gotowany w jednym garnku;zupa gotowana w jednym garnku

ramiączka, np. koszulki,stanika (JO)

dokładny;staranny

kobieta pomagająca rodzącej kobiecie zwana też „babką”, bo zwykle była to osoba starsza czerpiąca doświadczenie z własnego życia i wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie nie posiadała w tym kierunku żadnego wykształcenia dziś w zasadzie słowo nieużywane; położna

(niem) biuro;urząd

ubranie;garnitur

Ania;Anna

agrest

osadnicy z centralnej i wschodniej Polski często utożsamiani przede wszystkim z Warszawą i jej okolicami

przedpokój

otwarte

inny;dziwaczny;oryginalny;wyjątkowy

herbata

jabłka sierpniowe

dziadek

naczynie metalowe do wody

szerokie spodnie

kąpielówki

dziecko;mały chłopiec

piłka,dawniej z gałganów czyli ze szmat

fryzjer

duży gospodarz

lokomotywa

upaść;spaść

ktoś niedouczony;słaby uczeń;słowo używane złośliwie,by komuś dokuczyć i poniżyć

dynia

kolejarz

podrzutek;dziecko ze związku pozamałżeńskiego ;dziecko panieńskie

kocioł do rozpłodu

zwodzić;tracić czas na rzeczy niepotrzebne

płaski skok do wody na brzuch

grzebać;mieszać

kartki żywnościowe;przydziały produktów żywnościowych na kartki w czasie II wojny światowej

stara chałupa;coś w nie najlepszym stanie mieszkalnym;dom dla robotników sezonowych na majątku,barak

skarpy( np.: przy torze)

Niemcy przesiedleni na Kociewie z Rumunii;w której granicach znajdowała się od 1918 r. Besarabia

kolorowy;wielobarwny;rzucający się w oczy;czarno-biały

przewrotny;zmienny;niepewny

niezaścielona pościel w łóżku

mamrot;napój alkoholowy o niskiej wartości smakowej

pleśniawki u dzieci

ćma

kobieta;dziewczyna

bigiel;wieszak na ubrania do zawieszenia w szafie

kanty na spodniach

puszka

pobocze ze skarpą przy szosie;nasyp kolejowy;zagajnik;dyszel;belka prze którą można np. coś przewiesić

prostokątna forma do pieczenia ciasta;dawniej zwykle drożdżaka

ołówek

pęcherzyk (np. od oparzenia)

błoto

owca;złośliwe przezwisko w odniesieniu do kobiety; kobieta lub dziewczyna,która się źle prowadziła; kochanka - na wsi równoznaczne ze słowem kurwa, wyzwiska tego używano też żeby poniżyć i nie musiało mieć nic wspólnego z postępowaniem,można było np. tak zwrócić się do kogoś plotkującego

tasiemka;podwiązka

liść laurowy

akurat

nie gadaj!;nie masz racji!;mylisz się;niemożliwe

snopowiązałka

maszyna z wiertłem w gabinecie dentystycznym

krawężnik

chciała/chcieć do byka;była w czasie rui

kapliczka; wotywna maleńka budowla z Panem Jezusem,Matką Boską lub innym świątkiem;skrzynka zawieszona na drzewie

zaprzęg dla trzech koni

piekarnik

żelazny łom

śmiać się;naśmiewać z kogoś

błoto;rozmokły grunt;gęsta,rozgotowana,nieapetyczna strawa

hamulec

denaturat

alkohol denaturowy do opalania włosków z oskubanego drobiu czy zabitej świni

hałas;tumult

listonosz

skrzynka pocztowa

panna;panienka na wydaniu

drobny deszcz przy sadzeniu brukwi

potrzebować

większe pierniki

uważaj!; myśl,co robisz!

przedziałek we włosach

długie majtki

wozy

okulary

hamulcowy (obsługujący)

pręga

warczeć;terkotać; głos wydawany przez działający silnik

susz owocowy;kompot i zupa z niego

niegrzeczny chłopiec

duża mucha

chlebak

kreska

Bronisław

ktoś nieuprzejmy;mruk;zarozumialec

uderzyć się

trzęsawisko;bagno

spodenki do kolan;krótkie spodenki

spodnie

gryka;tatarak

guz;guzek;zgrubienie

bombka choinkowa

traktor „Ursus”

łęty ziemniaczane

głóg

płacić/zapłacić

ziemniaki;kartofle

ziarnko kawy prawdziwej

kawa prawdziwa ziarnista

rodzaj napoju;mieszanka wody,octu z cukrem i sodą zwaną też natronem

granica pomiędzy polami;skarpa przy polu lub drodze

babcia

króliki

pasta do butów

zupa z tartych młodych buraków oraz ich liści;botwinka

uderzyć się;przewrócić;upaść;puknąć

złościć się;wściekać się

szybko jechać

mocno palić, aż ogień trzaska pod platą w kuchennym piecu czy w kaflaku

zwierzę domowe

duża śliwka;śliwki

skrzynia do rozrabiania zaprawy murarskiej;skrzynia do rozgniatania ugotowanych ziemniaków

być martwym

kaczeniec;kaczeńce

przejawiać popęd płciowy (o krowie;„bólowała jałowica”); być w okresie rui;źle funkcjonować (zegarek)

pęcherz;odcisk z płynem;ślad po ukąszeniu komara czy innego owada

cukierek;cukierki;landrynki

bób

kredyt;branie ze sklepu zakupów „na zeszyt” (na kredyt)

słabo świecić;tlić się

sitko do herbaty;cedzidło do mleka

określenie na wsi kociewskiej masy jednego worka (ok 50 kg-nie była to dokładna waga)

cały;wszystek

z cegły

brezent

kapiszon

wirówka do oddzielanie śmietany od mleka; wirówka do mleka

ręczne narzędzie do omłotu zboża

młócić zboże

rodzaj młockarni

bawełniczka

niebieski

oszukiwać;kręcić;mataczyć

łachudra;osoba ubrana niedopasowanie

prosić o wsparcie

kęs

ubranie

śmiać się

śnieg z deszczem

pomieszczenie w gospodarstwie dla świń

przyrząd do hamowania wozu;zniszczony but

buty

świerki; drzewa iglaste;choinki

nierówności na drodze/ścieżce

głośnik na ścianie

kaszel

kasłać

który

szeleścić

prędki

cmentarz żydowski/cmentarz ewangelicki

prędko;szybko

dziewczyna/kobieta, zachowująca się jak mężczyzna, wykonująca męskie prace (nawet z konieczności);dziewczyna/kobieta która chodziła w spodniach

ciągle;stale

gadają;rozgadują

owoc tarniny

tenisówki

rośliny z kolcami;kolce

cackać;dziecinnieć

zbierać;gromadzić;oszczędzać

cukierek klejący się do zębów

tęsknić

kok/warkocz

przewiew;przeciąg

cukier lodowaty (u Bernarda Janowicza);bryłki cukrowe nawleczone na sznurek

cukierki

ssać

biustonosz

pokwitowanie;rachunek;podsumowanie

mała kartka

kłamca

kłamać;zmyślać;fantazjować;mówić nieprawdę

kłamczuch;Cygan (Rom) w znaczeniu nacji etnicznej

pojedynczy szpikulec od wideł

kapiszony;małe ładunki wybuchowe w papierku (dawniej kupowane na odpuście do pistolecików ze spłonką)

dużo mówić

czerwonawy

kogucik;ktoś zaczepny napuszony

słyszeć

domki zwykle letniskowe

podłoga wozu;dno skrzyni wozu

za darmo;bezpłatnie

trawa

zapłacone;ile kosztowało;jak dużo

kapa;przykrycie;narzuta;nakrycie na stół,komodę,łóżko;obrus

nakrętka;przykrywka

suknia;płaszcz

bezpośrednio

doktor;lekarz

pobijak

wóz drabny, drabnisty; wóz o bokach przypominających drabiny,służący do przewożenia siana,snopów słomy

latawiec

trójczłonowy, metalowy przyrząd do naprawy obuwia

końce przednie, które robią skręt w wozie ciągniętym przez konia

opornie

cierpki

miotła chruściana

drabina

odległość między rzędami

młocarnia

młoda dziewczyna;pojazd motorowy

drzemać

zaułek;ścieżka;przejście boczne;wąska ścieżka między domami

dzwonić

drewniany

narzędzie do wykopywania buraków,coś w rodzaju widełek o dwóch cynkach do ich podważania z ziemi

popularna gra towarzyska, polegająca na odgadnięciu;kto jest autorem anonimowego klapsa (o którym wiedzą wszyscy uczestnicy zabawy poza uderzanym)

kobita szeroka w biodrach

stale;zawsze;na wylot

ciągle;nieprzerwanie;wciąż;stale

cedzak;sito

twardy;zbity;mocny;stabilny

pieniądze;grosze

drgawki;trzęsienie się (ze strachu;w chorobie itp.)

gruby

wisieć

wisiorek

tańczyć

trwało

siekać;ciąć;jeść obiad bez apetytu

dziewczyna

wiedźma;czarownica

frędzel;zawieszka

człowiek zrzędliwy;zrzęda

zrzędzić;narzekać;ciągle mieć jakieś uwagi

drzwi

bardzo dobrej jakości

dojrzewający owoc

niedojrzałe owoce

mieć po kimś;odziedziczyć

dzikie trawy przy rzece

jeszcze

fafrot;ktoś, kto dużo gada, nie zawsze na temat; ktoś, kto wszystko wygada;klepa

gadać niewyraźnie;dużo mówić

palić;podpalić

niestaranny pracownik;niedokładny;niechlujny

dowcipy;żarty

wymysły;rzeczy nie do wykonania;marzenia nie do spełnienia

gadać głupoty

okruchy;zanieczyszczenia;wiszące strzępy;pływające w czymś zanieczyszczenia

sypki;miałki cukier

na Kociewiu tak nazywano członków masonerii, wolnomularstwa;ktoś kto według wierzeń ludowych zaprzedał duszę diabłu, podpisując własną krwią cyrograf.

ksiądz z fary

duży zbiornik na wodę

ojczyzna;kraj ojców;ojcowizna

dobry uczynek;pomoc;staranie

postarać się;przyjść do kogoś z pomocą albo wymówką

żebrać

piórnik

tradycyjne na Kociewiu ciasteczka,słodkości - zarejestrowane na Ogólnopolskiej Liście Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

dobrze;właściwie;porządnie

ładny

osoba, która każdą sprawę, jeśli się tylko dowiedziała rozgłaszała po wsi, przy tym złośliwa - dobitniej niż plotkara

wada;skaza;błąd

brakować

pieniądze (potocznie o każdych pieniądzach)

pojazd konny

bardzo szczelna zasłona przeciwlotnicza do okien

płaszcz;kurtka lub rozpinany fartuch nakładany w celu pospiesznej ochrony przed zimnem lub deszczem, narzucany „na wszystko”; zniszczone ubranie damskie;stara suknia;ubranie codzienne;robocze

gotowy;gotowe;skończony;skończone

rzeka Wierzyca

mocno

metr sześcienny

fifka;siniak pod okiem

lufka do palenia papierosów

niechlujne ubranie

polędwica

dzielnica;zakątek

miód kociewski robiony z maślanki i cukru, gotowanymi na małym ogniu w proporcji 1:1;gęsty słodki syrop wyrabiany z buraków cukrowych, służył do smarowania chleba,czy placków, przysmak dzieci - zastępował słodycze, gdyż na cukierki nie było stać większości rodzin na Kociewiu

drobiazgi;świecidełka

sadzonka

spacerować;wałęsać się;łazęgować

butelka

mówić niewyraźnie, bełkotliwie. Ktoś flefróni w stanie np. upojenia alkoholowego

osoba niechlujna, niedbała, brudna

samolot

pies

łatka;naszywka na ubraniu

strzęp

kobieta;która nie dba o swój wygląd

plotki

naczynie

wóz strażacki

pobłażać;dawać przyzwolenie;ustępować;odpuścić sobie;darować

latarnia

kuczer;furman;ktoś powożący końmi

męczący;wykonany z dużym wysiłkiem, nakładem sił;trudny

przystojny

wolny

wrzód;pryszcz

piosenka ludowa;przyśpiewka,zwykle o radosnym, dowcipnym zabarwieniu

złośliwy;zgryźliwy;odburkliwy;wredny

nazwa tabaki

wolny;otwarty

śniadanie

Niemcy

postać

unosić się;latać

odburknęliście;obrażaliście się;odpowiadaliście niegrzecznie, złośliwie

odburkiwać;obruszyć się

lis

piła do drewna

odważnik

piłka nożna

karmić zwierzęta;oprzątać

nieprzyjemny zapach po wypiciu wódki

nadziewać

część jakiegoś terenu;zaułek

ptak

pół kilograma

skrzypce

skrzynia przekładniowa w maszynie; skrzynia biegów w samochodzie

wszystko jedno

gawron;wrona;kruk

wpatrywać

ślepa uliczka;zaułek/wąska ulica

bogaty gospodarz

syn chłopa

ognisko

nos

nogi

głowa

papier ścierny

skórzane rękawiczki

kromka;pajda chleba

dowód

ślamazara;niezdara;łamaga;ciamajda;ciapa; ktoś niezdarny,niezgrabny w ruchach

kawałek (chleba)

śliwa wiśniowa; mirabelka

twaróg

sernik

kość

gniota;mruk;ktoś mało elokwentny

lenić się;długo spać

obornik;wulgarnie o złym,złośliwie psotnym chłopaku

mruk

kluski ziemniaczane

wypić sobie

gorzej

upalny dzień

mały gwóźdź

gwóźdź

grabie

przyrząd do kopania kartofli;ręczna haka z trzema zębami do kopania kartofli

stary, niezdolny do pracy robotnik, pozostający na łaskawym chlebie właściciela majątku - coś jak emeryt

garnek

nogi od kury

grzechotka

drzemać

kasza manna

stary sprzęt;pojazd

nos/nosek

żarówka

kasza

ołówek;długopis/rysik

czapka

kępa;pagórek

kulka

szambo

patrzeć;przyglądać się;podglądać

grdyka

pasta do butów

odcisk

żeliwny

indyczka;cicha niezaradna dziewczyna, często np. bardzo wstydliwa;ktoś,kto nic nie umie dobrze załatwić;niezdara;ciamajda

indyki

Mikołaj;ktoś przynoszący prezenty w Boże Narodzenie

kolędnicy

filtr w papierosie

dziecko

noga

strych

płukać gardło

złość

przytulać się;pieścić

motyka do plewienia chwastów

żonaty/mężatka

ożenić się;wyjść za mąż

hakować ziemię;spulchniać;pielić chwasty motyką/haczką

przyrząd do kopania kartofli;ręczna haka z trzema zębami do kopania kartofli

kopać kartofle ręczną haką

przynieść;starczyć

butelka półlitrowa wódki

naszyjnik dla konia

uderzać młotkiem

pomocnik;robotnik fizyczny przyuczający się do fachu (np. murarza)

ciężko pracować

mówić ostrym tonem

szpilki do upinania koka;rodzaj wsuwki w kształcie V;rodzaj wsuwki do włosów

ciężka praca

szybko;nagle;znienacka;od razu

szydełko

szydełkować;robić na szydełku

honorowa

hasać;podskakiwać;przeskakiwać

jeż

łydka/łydki;część nogi

inna/inne/inny

tylko

denerwować się;złościć się;gniewać

ściółka leśna z igliwia

świerk;wiązanki na groby na Wszystkich Œwiętych

młode owcy

szczekać

miejsce w pobliżu Starogardu nad jeziorem Jamertal gdzie kręcono sceny filmu „Krzyżacy”

wścibska;złośliwa

tylko

jezioro/jeziora

plotkować;gadać

wolno się poruszać

perkusja

gnojówka

składać ikrę

pokój

tak

Józef

ropa z ran

krew (początkowo tylko w odniesieniu do zwierząt;potem tez potocznie też do ludzkiej)

w mowie potocznej „już to jest”

Kazimierz

kaczuchna;mała kaczka

czart;diabeł;licho

piec z kafli ceramicznych

zeszyt

rani

głowa

odkryty dekolt

wyrobiony po wapnie łąkowym staw

tatarak

kałuża

kolega

metalowa bańka na mleko

cukierki mleczne

nakrycie na łóżko;pled;narzuta

stara kociewska gra ruchowa znana głównie na terenie gminy Osieczna

trochę;niedużo;mało;niewiele

płytka owalna, drewniana dzieża do wyrobu ciasta chlebowego

obrączka na piaście

taczka

stary, uszkodzony wózek lub taczka

karabin;broń

lampa karbidowa

kotlet schabowy

stado (ryb);grupa ludzi

dziki królik

mączka ziemniaczana; zupa ziemniaczana

ziemniaczany

telewizor; dawniej każda skrzynia (np. galopkasta;skrzynia biegów w samochodzie)

podbierak na ryby

bezrękawnik

dziecko

brzuch

kanciasty;mający kanty

przy;obok

skok do wody na głowę

świnia

targowisko

kiermasze organizowane były dawniej na uroczystość odpustu lub poświęcenia patronowi parafii;nie można mylić z jarmarkiem

knur

masielnica

kocioł

naszyjnik;coś zawieszone na szyi; łańcuch (np. pies był na kecie);kłódka (np. szałer zamknij na keta)

zamknąć na klucz

kotek

niedopałek papierosa

chce do knura; czas rui u świni;o mężczyźnie, który bardzo dużo pije

knur

drewniana beczułka do ubijania masła

kłódka

wizjer

nos

kosz/koszyk

opałki;żarty;dowcipy

wóz;skrzynia wozu;wóz kastowy, czyli tradycyjny pojazd konny używany głównie w rolnictwie, służący do przewozu drobnych towarów np. węgla,ziemniaków i innych sypkich produktów;skrzynia

swojska kiełbasa

czajki

klej

kamień

stary przedmiot

różne przybory;narzędzia

krowa ;złośliwie o kobiecie

kombinerki

wialnia (drewniana maszyna, która służyła do oddzielania ziarna od plew i nasion chwastów);stary pojazd;sortownik do kartofli

plotkara;kobieta, a czasem mężczyzna, których mowy szkodziły; ktoś, kto wszystko wygada, powtórzy innym, nie utrzyma tajemnicy

gaduła;plotkarka

dwa kawałki chleba złożone razem posmarowane np. swojskim smalcem lub masłem, albo obłożone w środku swojską kiszką

przejrzyste;czyste;przeźroczyste

były szpital przy ulicy Hallera w Starogardzie Gdańskim

włosy

szafa na suknie, ubrania

kołatka (np. w kościele)

robić coś byle jak, niestarannie, niefachowo, brudno; niestarannie pokrywać powierzchnię;brudzić

robić coś niefachowo, źle

niestosowne zachowanie przy stole;nietakt

gaduła

trzepaczka do dywanów

klepka;coś do klepania (np. klepatka na muchy)

plotkara

gadać byle co;plotkować

włazić tam gdzie nie wolno;skakać np. po łóżku

małe dziecko, które gdzieś włazi

wspina się

zakalec

ubikacja na podwórzu

kotlet mielony;sytuacja bez wyjścia;niepowodzenie

gruby kawał drewna do porąbania

żółty kwiatek wiosenny

kura wysiadująca jajka albo prowadząca kurczęta;kobieta zasiedziała w domu zajmująca się głównie licznym potomstwem; butla do robienia win domowym sposobem

buty z drewnianą podeszwą

chłopak;młodzieniec

guziki

mały chłopiec;dziecko;coś co ledwie wystarcza

chłopczyk

włącznik prądu

zatyczka;korek;patyk;drzewce

patyk/patyczek

mężczyzna żyjący w konkubinacie

siedzieć w areszcie, więzieniu

malkontent;skąpiec

skąpić;chować coś przed innymi

duży, ostry nóż

oszczędny człowiek

bruk

mogel;utarte z cukrem surowe żółtka z cukrem, czasem też z ubitą pianą białka

buty piłkarskie

kołysać

sklep ze wszystkim (artykuły spożywcze i przemysłowe), mówiono „z mydłem i powidłem”

lebioda

kopać grób;

zgrabianie siana w kupki

ogrodzone z bali pastwisko dla koni i krów

dzieża wydrążona w drewnie służyła do wyrośnięcia ciasta chlebowego

bicz;bat;batog

drewniane chodaki

perz

komar

głośnik

rower

ktoś potykający się;ktoś kto się przewrócił;ktoś nieostrożny

kosiarz

młode kozy;rodzaj grzyba

ktoś o krzywych nogach

kultywator

piła tarczowa

paznokcie;zaniedbane pazury

hak do zawiasów

wieniec

wiatr;wir wiatru;dziecko nadpobudliwe,ruchliwe,niespokojne,takie, które „nie umie sobie znaleźć miejsca”

żona krawca

krawcowa

pielacz

żłób

bąk;wir wodny

laska;laska zrobiona z kija;sękaty kij

gumiaki;buty gumowe z wysokimi cholewkami do pracy w gospodarstwie, ubierane na błoto i przy pracy w gnoju (oborniku)

plecy

butla do robienia wina domowym sposobem;bańka;butla z gorącą wodą wkładana do łóżka, by nagrzać pościel przed spaniem

uchwyt przy trzonku

kij do podpierania

gruszki

kruszynki;zdrobniale o malutkim,bezbronnym dziecku

kędzierzawy;kręcony

gar z wypalonej gliny w zależności od wielkości do smalcu, kiszonych ogórków lub kapusty

kiełbasa z krwią świni;czarny salceson;kaszanka

łódka

chrzcielnica

związany snopek zboża

pajda chleba;kawałek chleba

kawałek chleba

ksiądz

kłócić się

ziele angielskie

wiadro

ciasto, zwykle drożdżowe lub na zakwasie

drożdżówka z kruszonką

kuchnia gospodarcza

kurczę; warkoczyk

furman;powożący końmi

poplątane,potargane włosy;dłuższa sierść zwierząt

ocieplana kurtka

bombka

kukułka

wyskrobane z koponki resztki ciasta lepione były w mały bocheneczek chleba, po upieczeniu zjadany był przez dzieci jeszcze na gorąco z chrupiącą skórką;smakołyk

grób;

toczyć;wałkować;formować z czegoś kulki np. kulać klposy (mielone kotlety)

noga

kulawy człowiek lub zwierzę

placek;krążek wykrojony z okrąglaka służący do zabawy :jeden wyrzuca kulóncz,by toczył się jak najdalej, a drugi próbuje go zatrzymać długim kijem (żerdzią)

ojciec chrzestny

matka chrzestna

ktoś podejrzany;cwaniak;matacz;natrętny pijak;ktoś bezczelny

kogut

zawiadomieni;zarządzenie;pismo zawierające wskazówki;lista np. składek, jeszcze dziś na wsiach sołtys np. po zebraniu przekazuje informacje od domu do domu na kartce papieru; coś w rodzaju wici;ogrodzona część pastwiska lub podwórza,przeznaczona dla bydła, koni lub owiec

wręga

ktoś mały,niski

mieszanka zbożowa

zakurzony

grzyby kurki;brodawki tj. zmiany na skórze w formie nierównych grudek

małe,karłowate drzewko

karły;o kimś niskim złośliwie

kulawy;ktoś kulejący

skąpiec

stękać

zsiadłe mleko

akordeon;mała harmonia

źródło;zdrój

stękać;narzekać

śmiać się;wyśmiewać się z kogoś

barakowóz

skrzynia do węgla

kalarepa

włóczęga, żyjący trochę z trochę z naciągania naiwnych, czasem z kradzieży;ktoś kto zamiast spędzać czas w domu większość czasu spędza poza nim ze znajomymi,nie stroniąc od alkoholu;ochlapus

łazić po wsi nie imając się żadnej roboty

zęby

coś co służyło do połowu ryb,jakiś kaszor; ręczna sieć z pałążkiemi i trzonkiem do odłowu w rowach i spod łach

wsuwane buty bez pięty, mogą być domowe lub do wyjścia na podwórze

gumka do wycierania

bić kogoś

katarynka

gasić (wapno)

dziewczyna uganiająca się za chłopakami - zachowanie nieakceptowane na kociewskiej wsi,napiętnowane. Zwykle taka osoba wykluczona była na margines wiejskiej społeczności

tegoroczny

pasztetowa;wątrobianka;kiszka pasztetowa (dawniej tylko domowej roboty)

lejce-część końskiej uprzęży

lanie

biegnąć;spieszyć się

pieszczoch

miejsce (dół) kopania gliny

leśniczy;gajowy

źle/gorzej/najgorzej

lekarz

mańkut

listonosz

lanie

kłamać;zmyślać

altana/podcień

powietrze

wejście na dach domu

odzież

Helena

pomadka do ust

iść;wchodzić

wargi

człowiek powolny, flegmatyczny

ktoś kogo trudno utrzymać na miejscu

włóczyć się;łazić na lófry

prababcia w rodzinach wielopokoleniowych,gdzie w jednym domu mieszkały pokolenia starsze używano zwrotu Busia,do babci, a lólka do prababci,potem coraz częściej funkcjonowała tylko lólka

staruszkowie: dziadek i babcia

opłacać się

duży kawałek (kiełbasy)

łobuz;niegrzeczny chłopak;chuligan

stary sadzeniak wykopywany razem z młodymi kartoflami,niejadalny; matka wykopanych ziemniaków;locha;dorosła samica świni

konwalia

chrabąszcz

przecinak

machać czymś

znacznik ogrodowy

udawać

obiad;pora obiadowa;czas obiadu

ktoś kto ciągle narzeka;jest niezadowolony;pesymista;bełt

mruczeć/pomruczeć z niezadowolenia;gadać pod nosem;marudzić;narzekać;być niezadowolonym;robić coś wolno w ślimaczym tempie

mamusia

wesz;menda-złośliwie o nielubianej osobie

gorączka;marudzenie

sztruks;materiał na spodnie

uszyty ze sztruksu

lenić się

Maria

smucić się

smutny;przygnębiony

rozmyślać;dumać;zastanawiać się

mieszkający w mieście

odcięta część skrzydła od zabitej gęsi,rzadziej kaczki z długimi lotkami, która służyła do zmiatania np. z platy kuchennej, czy popiołu przy piecu;zmiotka

nazwać

mocna

bławatek (kwiat)

kwiaty chabry

cukierek klejący się do zębów

mól/mole

obowiązek

krowa;

krowy

musztarda

fanaberie

drożdże

na zapas

nos

pozostawić brud po swojej pracy

uciążliwy

obcas

naraz

przygotować

z tyłu;za tylna osią wozu

najpierw;na początek;w pierwszej kolejności

napracować;natrudzić się;naabiegać;nastawać się

naciągnąć;naprężyć

soda oczyszczona;napój zrobiony z sody, cukru, wody i octu

upić się

bardzo wykształcony;mądry

kolczyk

z powrotem

przyzwyczajony;zwyczajny

ktoś ciamajdowaty, niezaradny życiowo;niezdarny

niespokojny

mocno;porządnie;solidnie;dostać porządnie np nauczkę życiową czy lanie

niewykształcony

wąchać/powąchać;wciągnąć tabaki

Nowy Staw (niem. Neuteich)

klucz służący przykręcaniu łyżwy do podeszwy buta

grymasy;fochy

przemocować;zbyt ciężko pracować

urodzić małe owce

pomieszczenie w gospodarstwie dla krów, bydląt

źle uciąć

ciepło się ubrać

ubrać się

panierować

pijak

przedszkole

obrzęd zdejmowania wianka pannie młodej

dreszcze

denaturat

wierzchnie okrycie;płaszcz;palto;sweter;bluza

obsypać;otoczyć

karmienie zwierząt;futrowanie

porządek (z niem.)

ustna harmonijka

zła kobieta;jędza;pyskata kobieta

reszta

w poprzek posiane buraki

rozdarcie;podarte ubranie

odziany;ubrany

kawałek chleba

bagażnik na rowerze

ostatni pokos

grzyby maślaki (mówiono też smarkate pampki)

belki pod sufitem

potłuc się

gruba/gruby

pęknąć

pan;bogaty właściciel ziemski

osoba, która wszystko wygada;papla

ktoś niesolidny w swojej robocie;partacz

wystawna

ludowa nazwa jakiegoś gatunku grzybów, ale nie wiadomo dokładnie jakiego

parszywy;brudas;ktoś niedomyty;zaniedbany;szorstki;zarośnięty brudem

parów;wąwóz;głęboki rów o stromych zboczach, często ze strumykiem lub rzeczką płynącą jego dnem;bardzo upalna pogoda

zupa z białej kapusty

grube pończochy bawełniane

łuska do naboju

nafta

folia błyszcząca;sreberko

uchwyt w postaci wygiętego kija,pręta;poręcz krzesła

karabin;pistolet maszynowy z okrągłym bębenkiem i perforowaną, użebrowaną, kwadratową obudową lufy

lampa naftowa

nafta do lampy

miejsce z którego można brać piasek;żwirownia;dziecięca piaskownica

środek koła

pościele

pijak;alkoholik

woźny

ćwiartka wódki

mały kieliszek do wódki

stroić się

strojnisia

drewniany kołeczek używany do naprawy obuwia/ćwiek

nerwowy;niespokojny

dawniej;kiedyś;niegdyś

długopis

siusiu

gwizdek

słaba kawa

dawniej;kiedyś

ktoś kto zamiast zajmować się domem włóczy się bez celu od chałupy do chałupy (łazić po plachandrach)

płaski

żelazko

mała rybka gorszego gatunku

łachmany;pościele

łobuz

małe rybki;karłowate owoce

deszczowa pogoda trwająca dłuższy czas

podwieczorek

spódnica

pojónć –zrozumiał;zrozumieć;nauczył się

długi gwóźdź

klepisko rodzaj powierzchni wykonanej z ubitej;wyschniętej gliny w chałupach;później już tyko w stodołach

policzek

pomruczeć;mówić coś pod nosem

zauważyć;spostrzec;dostrzec

zmierzch;ciemność

pomysłowość;trafność myślenia

poryć ziemię

spodnie

portfel

poturbował;poniszczył;potrząsnął (np. czymś lub kimś)

narzędzia

poturbować;poszarpać

pobrudzić coś

żebry;prośby

bąbel/krosta

szybciej;szybko;wcześniej;wcześnie

grzyb prawdziwek

brykiety;snopki słomy zbierane i wiązane snopowiązałką, zwykle w formie kostki

korek;w odniesieniu do kogoś,chcąc wyśmiać jego niską, krępawą budowę;krosta

powróz ze słomy;skręcona słoma, którą przewiązywano snop

wulgarnie o starej kobiecie

pejoratywnie o starym mężczyźnie

nieść coś ciężkiego

miejsce przed domem

niewiarygodny

wypogadzać się;wypogodzić się

przemęczony;przepracowany

bezczelny;pyskaty;cwany;chytry

dlatego

przypomnieć sobie

nieśmiała;cicha

uderzyć;przyłożyć komuś;powiedzieć komuś do słuchu

dokuczy;przygada

miły;łagodny;sympatyczny

ubranie;strój;garderoba

przytrzymać (np.: przypiliła kogoś bieda);przypilnować;przynaglić;przycisnąć

niespodziewanie kogoś odwiedzić; być niemiłym gościem

najpierw;wcześniej

nicpoń;łobuziak

strąki grochu

ktoś zły;niegodziwy;łotry

czyścić

dojrzała kobieta mocno umalowana

bazie

plecy;garb

jedna z tradycji związanych ze ślubem i weselem występująca nie tylko na Kociewiu (od niem. Polterabend); Dawniej w przeddzień ślubu,dziś różnie, na podwórku czy w obejściu przy domu panny młodej schodzą się nieproszeni, ale mile widziani przez domowników goście, którzy przynoszą ze sobą starą porcelanę, puste butelki i rozbijają je o przygotowany na ten cel kamień na szczęście młodej pary. Im więcej ich przychodzi tym lepiej. Na tę okoliczność przygotowuje się też prosty poczęstunek.

dziewczynka;lalka;lala

ładna, młoda dziewczyna

Lalkowy - nazwa wsi w pow. starogardzkim w potocznej mieszkańców tej okolicy, wynikła z tłum. niem. wieś lalki

domek dla lalek

pączki

stroić się

wykonywać drobne roboty przy domu

przyrząd do wymierzania kary niegrzecznym dzieciom;narzędzie do bicia;kilka rzemieni umocowanych na jakimś kijku;skórzany pasek do karcenia dzieci

krosta

tabletka/tabletki

gąski

tobołek

zawiązek pióra u drobiu

skupisko perzu

lampa naftowa

gotowana kurza lub kacza stopa z nabitymi na nią podrobami i owinięta kawałkami oczyszczonych jelit

młynarz

nogi/nóżki

płacząca mina

prześcieradło

kwadratowy kawał materiału (mniej więcej metr na metr) z wiązaniami na każdym rogu; gospodarz przewiązywał się taką płachtą i nabierał do niej z worka tyle żyta, ile mógł udźwignąć, następnie równomiernie rozrzucał je rozsiewając na roli

spławik

płomień

zamieszanie;chaos

łopian

rzodkiewka

bruzda wyorana radłem, płużkiem między rzędami kartofli

swaty;zaloty

podniecać (się);nakręcać (się)

podniecający;ponętny;pełen wdzięku;uroczy

swat;ktoś ustawiający małżeństwa

zamek błyskawiczny

taniec na weselu

bicz

rajstopy

krawędź;brzeg

renta;emerytura

nagle

pilnik

radzić

bicz;bat na konia

podróżować;jeździć po świecie

wzór szachownicy, według którego układa się torf

reszta gruntu z budynkami pozostała po parcelacji prywatnej własności ziemskiej

sutanna

ktoś roztropny;pomysłowy

drobne owady i drobne zwierzęta

owad;robak

rodzice

parch

niegrzeczny chłopak;wierciuch

reumatyzm

burak pastewny

precz

dżdżownica

rozpieszczony;rozkapryszony

rozmarzona;bujająca w obłokach;wyrośnięta;dojrzała dziewczyna, taka do ożenku;postawna pulchna kobietka

niezapięty

zupa z rozgotowanych warzyw na zaklepce, czyli zaciągnięta mąką z wodą

celowo;specjalnie

kierat

rozgadała się;roztrajkotać;rozgadać

otworzyć

zniszczyć;zepsuć;rozstrzelać

element przy wozie od przedniej osi do tylnej

rodzynki

racuchy;placuszki z ciasta drożdżowego smażone na patelni;pączki

ruszyć;dotknąć coś;rosnąć (np. o cieście drożdżowym)

niski drewniany stołeczek

hałasować w skutek przestawiania jakichś przedmiotów np. garnków, mebli;pukać przez dłuższy czas;walić

wiązanka

wkrótce;nie długo;zaraz;wcześnie np. rano

felga;obręcz koła od roweru

zasuwa;skobel;zamknięcie wrót czy drzwi

landrynki

rusztowanie;pełne umundurowanie (również w przenośni)

sito do ziarna

szumieć;wyraz dźwiękonaśladowczy trudny do jednoznacznego określenia

plecak;tornister

hałasować

katar;zadyszka;trudności z oddychaniem, będące najczęściej wynikiem przeziębienia czy astmy

drapać się;ocierać o ścianę

żandarmi

sierść

korytarz

zupa z fasoli szparagowej i marchewki

sierp

ktoś, komu zmarli rodzice (pósirota;gdy zmarło jedno z nich);ktoś niezaradny

niepoważny;żartowniś

naczynia szklane;muszle ślimaków

piwniczka w ziemi;mały lodownik przydomowy

wykastrowany baran

szpak

trzewiki ze skóry

wdrapywać się;wchodzić wzwyż, np. dziecko skrabało sia na kolana

odcięta część skrzydła od zabitej gęsi,rzadziej kaczki z długimi lotkami, która służyła do zmiatania np. z platy kuchennej, czy popiołu przy piecu;zmiotka

podkraść;ukraść

apetyt;łakoma (łakomstwo)

sklep

drewniany młot do wbijania pali, np. przy palowaniu krów

cmentarz

katar

lanie;bura

dać buziaka w policzek;ucałować w pośpiechu albo znienacka

pośladki;tyłek;siedzenie

spaść;wypaść;zsunąć się;upaść;wymknąć się z rąk

wślizgnął się

diabeł,licho, którym straszono dzieci - występuje w ludowych opowieściach, przysparzał ludziom kłopotów

płytko

wiązka, wiecheć słomy lub siana związany w połowie mniejszą wiązką

pruć wełnę, odzyskiwać z ubrań już nieużywanych;nić

robić na drutach

pysk;noc

sąsiad/sąsiadka

zapamiętać

zleżały;zestarzały;zmurszały (np. o materiale;skórze naturalnej lub sztucznej)

słonina

spłonąć

spalił się

zakupy w sklepie

diabeł;zły duch

bardzo

dziewczyna podlotek

smarkacz;gówniarz

pomieszczenie w gospodarstwie dla koni

buty

sklep z rzeczami używanymi;komis

staruszka

naczynia stołowe (fajansowe;ceramiczne;porcelanowe), np. pomyj statki - zmyj naczynia;naczynia kuchenne

ścieżka;wąska dróżka

przedziałek we włosach

stalówka (od pióra do pisania atramentem)

rzemieślnik wykonujący wozy i części do wozu;ktoś kto naprawiał wozy, często nazywany też błędnie kołodziejem

grube zasłony w oknach, zaciągane na noc

bać się;lękać się;mieć obawy

osełka do ostrzenia kosy

skarpety wełniane

stalowy kubek

garnek z jednym uchem

ropieć

fasola ziarno

kradzież

fasola szparagowa;zupa z nasion fasoli

cienkie, długie drzewko;tyczka;kij do wędki

pudło

pudełeczko

sitko do maszynki do mięsa

zwariowany;niepoważny;głupi

choleryk;ktoś bardzo wybuchowy

marynarka

wyłącznik

rodzaj placka z tartych kartofli z cebulką i boczkiem, wypiekanego w piekarniku

żandarm

opryskliwa, kłótliwa, złośliwa kobieta

zupa z kapusty kwaszonej

przelotny deszcz

miejsce pracy kołodzieja;pomieszczenie gospodarcze

kołodziej

zmierzch;zachód;zła widoczność

ktoś, kto skupował po wsiach surowce wtórne, głównie makulaturę, szkło, butelki i tzw. szmaty, czyli starą odzież, drobny złom i różne inne niepotrzebne rzeczy, płacąc za nie bardzo niską cenę, albo czasami za ten towar oferował inne artykuły w ramach handlu wymiennego, zwykle niższego gatunku szklanki, garnki emaliowane, patelnie, wiadra cynowe lub emaliowane

szmaciarz;łachmaniarz;ktoś bardzo źle, niechlujnie, niedbale ubrany (mawiało się: łazisz jak szatornik)

szopa;składzik;pomieszczenie na wszystko: komórka na graty bądź węgiel lub drewno;drweutnia

dodatkowa praca poza etatem

dorabiać; dodatkowo pracować poza etatem

siusiać;oddawać mocz

rozłupany kloc drwa

mocz; siki

ktoś, kto stracił ząb, np. dziecko w okresie wypadania mleczaków;ktoś bez zęba

tył i przód wozu

pogardliwie o chłopcu, np. ze względu na wiek zbyt młody do okoliczności;negatywnie o dziecku;niegrzeczny dzieciak;gówniarz

komoda;szafa w kuchni z rzędami do postawienia statków kuchennych

nie żałować sobie

nauczycielka/nauczyciel

słoik

żużel

gorszy gatunek wina

wstążka

piła do obróbki drzewa;narzędzie do przecinania mające postać uzębionej stalowej listwy z drewnianymi uchwytami na końcach do cięcia w parach („moje;twoje”), lub mniejsze z jednym uchwytem

krawat

płozy;platforma na płozach

niechlujna dziewczyna

kapeć;stary pantofel domowy

pętla

ciągnąć

smalec

papier ścierny;szlifierka do ostrzenia

czernidło do butów

piec mięso;smażyć mięso

rzucić

wódka

pijacy

drożdżówka

drożdżówka z dżemem, albo lanym lukrem z cukru pudrowego

pociąg pospieszny;szybko się poruszający pociąg

chłopiec

chusteczka do nosa

sznurowadła

stanik;pas do pończoch

wysłodki

szukać

skrawki;ścinki

gruby fartuch z juty;fartuch roboczy

fartuch roboczy;fartuch do noszenia drewna

sołtys

łopata

asparagus (roślina)

okazja

cwaniak;ktoś znający się dobrze na jakiejś rzeczy;specjalista

odgradzać

druty

oszczędzać;zbierać;starać się (np. o pieniądze)

zabawa;żarty;hece;

żartować;dowcipkować;

wesoły;pocieszny;dowcipny;zabawny;dusza towarzystwa

żebry;prośby

ładna dziewczyna, panienka;szczupła,zgrabna panna, za którą mogą już oglądać się chłopcy

larwy ochotki (przynęta dla ryb)

strzykawka

element koła rowerowego, pręt łączący piastę z wieńcem koła

spiritus

przemądrzalec, ktoś kto kogoś poprawia dla dokładności relacji, np. dziecko, które wytyka nieścisłości dorosłemu niedokładnie opowiadającemu bajkę

„nocny Marek”;ktoś kto chadza późno spać;ktoś kto pracuje po nocach;nierasowy gołąb

cygarniczka

fifka;lufka do palenia papierosów

zamierzać;mieć na coś ochotę, chęć;przygotowywać się do czegoś

nogi

skwarki

podpisać;napisać;zapisać;w ogóle pisać

blizna

twarda ryżowa szczotka do mycia podłóg

imadło

śrutownik

młócić;mielić na drobniejsze;gryźć;jeść coś z apetytem

drut kolczasty

zaciągnąć się dymem papierosa lub fajki;palenie papierosów, fajek

szczaw

dryblas

stojak

igła do cerowania

but z wysoką cholewą

materiał do szycia odzieży

hufnal tj. duży gwóźdź wykonywany przez kowala metodą kucia rozżarzonego pręta na kowadle

najprostsze prace wykonywane na kolei

kara

mocno;solidnie;naciągnięty;napięty;naprężony

pełno;po same brzegi naczynia

pety papierosowe

osełka do ostrzenia narzędzi

skarpety;rajstopy

robić na drutach

siennik

podpora np. pod linkę z praniem

studiowanie

studiować

trącać

zawiedzione nadzieje;wbicie szpadla w ziemię;forma odmierzania odległości np. na dwa sztych;krok lub ścieg w szyciu

szpada;szpadel

ktoś przyuczający się jakiejś roboty, najczęściej młodociany; chłopiec majstra na posyłki

ustawione snopy, oparte o siebie kłosami. Najpierw wiązano całe kłosy ze słomą w snopki, potem te snopki ustawiano w sztygi czyli kopce

cerować

cerować

drapać się

pienić się

młody chłopiec

uciec;szurać do kogoś;zaczepiać kogoś;„podskakiwać” komuś

drobnica;drobny gruz;miał węglowy;wysypisko śmieci

zaspy

nosidła do noszenia wody;drewniane ramię z podcięciem na szyję dla wygody, na którego końcach zwisiały zakończone haczykami łańcuszki do zawieszenia na nich wiader z wodą w celu łatwiejszego jej przenoszenia od studni lub pompy wiejskiej do domu

w majątkach tak nazywano nadzorującego oborę i przerób mleka; brygadzista oborowy w PGR-ach

myszkować;szukać

szyna metalowa;podkład kolejowy

pęd;rozpęd;przyśpieszenie

taniec 4/4;zawór regulujący ciąg ciśnienia w kominie;zasuwa

czapka z daszkiem

zezowaty

zezować

daszek przy czapce

taboret;siwy koń;jasny blondyn

łopata do przerzucania materiałów sypkich, do piasku

supeł;węzeł

gaj;lasek;zagajnik

błotnik

gąbka

jesteście

miejsce w stodole;część przeznaczona do składowania siana lub słomy;wjazd z klepiskiem

słoneczko

dźwigać;nieść coś ciężkiego

umrzeć

zastawa stołowa

deski dwustronne wozu konnego;boki wozu

sala taneczna;sala na świetlicy wiejskiej lub w klubie na zabawy wiejskie

mocny;silny;gruby

czołg

zaprawa murarska

filiżanka

torba;torebka;kieszeń

lampka kieszonkowa do oświetlania drogi pieszemu w nocy (po zmierzchu);lampka naftowa przenośna, wykorzystywana np. wieczorami przy obrządku, albo kiedy trzeba było gdzieś iść po ciemku

byle co;coś nie warte uwagi;nieciekawe towarzystwo

gramolić się;wgramolić;tarabanić;wtarabanić;wtaszczyć się

wtedy

mały gwóźdź;gwoździk

przeciwności;przeszkody;problemy z czymś;komplikacje

czyścić piórka (o kurach;ptaka np. wytetrała sia w piachudrze)

atrament

smoczek

nocnik;kubek metalowy z uchem

kopalnia torfu

trafić;celnąć

deptać

płynny pokarm dla zwierząt domowych/zlewki

nieść;dźwigać

traktor

drewniane chodaki

schody

pieniądze

odpadki

Gertruda

królik;zając

zaułek;ścieżka;przejście boczne;wąska ścieżka między domami

dźwigar

urządzenie, służące rolnikowi do rozdzielania różnych gatunków zbóż lub oddzielania nasion chwastów od ziaren zboża. W działaniu wykorzystywał różnicę ich kształtów

drabina rozstawna

lejek

obsadka

określenie atu" w grach karcianych typu Cygan

kwiaty aksamitki

waza do zupy

torba/torebka z papieru (np. do cukierków);ktoś gapowaty

teatr

śpiewać

półbuty męskie kilkakrotnie obszywane

lada sklepowa

pałka;wałek do ręcznego ucierania ciasta

ubrudzić się

wmówić sobie;mieć przekonanie;ubzdurać

upić się alkoholem;ukąsić - o owadach

rosnąć zdrowo;wyrosnąć;być oszczędzonym od czegoś (choroby, śmierci, nieszczęścia)

oszczędzić

nauka

udany

ubrudzić

uprosić;użebrać;zdobyć

ubrudzić (się)

ubrudzony/ubłocony

uciąć;ukroić;zaciąć się

ubrudzony;poplamiony

dojrzały

zapaść się w grząskim podłożu;ugrząźć

zrobić coś z trudnością

drobne gruszki

zamordowany;zabity;bardzo zmęczony;spracowany

ubrudzić się;

podnieść;unieść

czoło

ułożyć;posprzątać

być uwalanym; ubrudzić się

postarał się;zrobił;pośpieszył się

ugryźć

pomieszczenie obok klepiska w stodole do składowania zboża, słomy, siana;piętro w stodole;bocian

biała, siwa głowa

leżeć bezładnie;przewracać;

buty filcowe

wielka/wielki;duża/duży

wielce

duży;sporych rozmiarów

koper włoski

ukształtowanie powierzchni tu dolina albo wąwóz o podmokłym terenie, może wzdłuż koryta rzeczki

wędkować

węgiel

pilnować;strzec

warsztat

zamieszanie;harmider

chochla

poziomica

rodzaj bryczki, pojazdu konnego

ubranie wierzchnie ocieplane, watowane

idź stąd!;odejdź!;precz! (idź wek;idź precz)

patrz;zobacz;spójrz

patrzcie

słoik do zapraw i przetworów zamykany szklaną przykrywką nakładaną na gumkę i dociskany sprężyną, do robienia zapraw na zimę;zaprawy;marynaty

budzik;zegar

robić zaprawy;konserwować np. owoce, warzywa, mięso

fala;lok

głosować;wybierać

szafka na bieliznę

kamizelka;bezrękawnik

włożyć;wsadzić

w

podbierak na ryby

stugramowa butelka alkoholu

jakaś część;element, trudny do określenia (to mógł być zarówno haczyk, jak i np. sprężynka; „wsadź tan wichajster wew ta dziura”)

kolacja

jeść kolację

ile (np: wiela to kosztuje?-ile to kosztuje?, wiela tego je? - ile jest tego?)

robić na drutach

ktoś niespokojny;ktoś ruchliwy;wiercipięta

wędrowiec;obieżyświat;ktoś kto chodził od wsi do wsi;turysta;podróżnik

Wilhelm II Hohenzollern

wymiotować

narożnik;kąt;róg ulicy

wiatrówka

kobieta,która wiąże zboże w snopki

robienie robótek na drutach: skarpet z wełny, swetrów itp.

wejść;wspiąć się

niedługo;zaraz;za chwilę

wodnisty;rzadki (np. obiad)

Wojtuś (zdrobnienie);ktoś niezaradny

kiełbasa

pomieszczenie na wozy;wjazd w stodole;wiata nad wozami, sprzętem

najpierw

wszystko

wciskać

torebka cukierków zwykle niesiona do szkoły na pierwszy dzień nauki pierwszaka;torba ze słodyczami

zamknięcie drzwi na haczyk lub skobel

rodzaj ubikacji- budka wolnostojąca lub „przyklejona” jednym z boków do domu, stodoły, stajni czy obory na wsi.

wyssać;oszukać;naciągnąć na pieniądze,czy inną rzecz;wykorzystać

wyprosić;wyłudzić

zwietrzała, np. kawa lurowata

wypić z butelki ze smoczkiem;wykorzystać kogoś;ograbić np. z pieniędzy

figury taneczne

swaty

wyrównać

oczekiwać;wypatrywać za kimś

ubrać się zbyt lekko do pory roku;mieć duży dekolt

za cienko ubrany;być z gołą szyją

wyrzucić ładunek;wysypać

przewrócić się;też umrzeć

wykulać;wytoczyć

zepsuty, np. zamek w szafce, drzwiach;wyrobiony; luźny;poluzowany;zużyty

wypieszczony/wypieszczona;rozpieszczony/rozpieszczona

wykastrować

wykastrowany

ostatnie dziecko;najmłodsze często po latach;chuderlak;słabowina

przesadnie się ustroić;wyrzucić

wygonić

oszukać;wykorzystać

oszukali

łóżko

wystrojony;ubrany

naprawić;wyszykować;przygotować;wystawić kogoś;przygotować;zapiąć „na ostatni guzik”

powiedzieć coś prosto w oczy;wypalić;powiedzieć bez ogródek

ostatnie;najmłodsze dziecko w rodzinie;drobne,chorowite dziecko;chudzina;maleństwo

obciąć się zbyt krótko

elegancka;ktoś bardzo dobrze ubrany;odświętnie ubrana

elegancki;wystrojony chłopak

wyprostowany;wyprężony;stojący na baczność

wymalowana;

wymalowany

zaimek wy w potocznej mowie używany w odniesieniu do osoby starszej, by uniknąć bezpośredniego zwrotu, który byłby traktowany jak zbytnia poufałość (zwracano się do osób starszych;np. rodziców w formie „czujecie,weście,weźniecie itp.)

gąsienica

robak w brzuchu, jelitach;skorupiak z rodziny stawonogów

woda, w której gotowano kaszankę we flaku, czarny salceson, biały salceson, pasztetową z okazji domowego świniobicia

skóra z węgorza (służyła do pękania batogiem)

złożyć w grobie

zanim

przed zmierzchem;zanim zapadnie zmrok

za czasów panowania Wilhelma, czyli bardzo dawno

za rogiem

zapomnieć/zapomniana

zapracowany

młody las

rabata;grządka;zagon pod uprawę warzyw czy kwiatów

wąski, długi podgłówek wypchany słomą lub sianem podkładany pod poduchy w łóżku

zamknąć drzwi na zamek

sala

jak zwykle;na wszelki wypadek;od czasu do czasu;czasami

zamknięty

za mgłą

zakorkować np. butlę

zaniedbany;lichy;mizerny

część stodoły

zaraz;za chwilę

trumna

uwięzić;dobrze schować;ukryć

zawsze;za każdym razem

znowu;teraz

bezwstydnik

rozgniewać się

źrebak

zdecydować na coś zupełnie nieoczekiwanie;wyskoczyć z jakimś pomysłem;zaskoczyć

odwilż

woda sodowa

zemdleć;zasłabnąć;mieć mdłości w znaczeniu: jak patrza na jucha to mnia zawdy zemgli, nie źryj tyla, bo cia zemgli

zepsuty;zgniły

leniwy

zdezorientowany

kolej;szyny

żelazo;coś z żelaza

zejść

zaręczyny z udziałem rodziców

podrzutek;dziecko ze związku pozamałżeńskiego (dawniej na wsi kociewskiej);dziecko panieńskie

widać

ptak wilga

skarpety

miejsce (dół) kopania piasku

zaradny;dbający o swój dostatek

pozostałe

osoba złośliwie niezadowolona

posłać

zwierz

przyzwyczajony;nauczony;mający w zwyczaju

dzwon

dzwonić

dzwoneczek

galareta

ktoś, kto ma zeza;ktoś kto patrzy krzywo

zezować;patrzeć na kogoś ukradkiem

uchciwić (na coś)

kręcić się;przeszkadzać;byćn ieprzydatnym;błąkać się;pałętać pod nogami;kręcić bez celu

stary koń

odchody (w gwarze zwykle podkreślało jego wulgarne znaczenie: gówno)

lekarz,felczer,pielęgniarz kiepski w swoim fachu - forma lekko żartobliwa

osy (gniazdo łasiców-rój)

chodzić bez celu;włóczyć się

przywiązać

sfotogafować

ocieplić;zabezpieczyć przed zimnem

kolejka

kiedyś;pewnego razu

szczepienie

namolny;uciążliwy;ciężki do zniesienia

ubiegłoroczny

łodygi kartofli, ich nadziemna część

łodygi

kłamie

zmyślać;mówić nieprawdę

padlina

odpadki zwierzęce po uboju

wyzwisko

ktoś mający duże oczy, wyraźny, duży, jaskrawy wzór, rzucający się w oczy

patrzeć;przyglądać się

oczy

żona

mąż

deska;belka zaprzęgana do koni - na niej stawał powożący i równał (ślypował) pole

równać pole za pomocą ślepy;bronować powtórnie zasiane pole

śmigła;skrzydła (np.: od wiatraka)

druty

zupa z marchwi

srebrny

przystojny;niczego sobie;godny uwagi

jeść/zjeść

piła

trociny

piłować;chrapać

marynarka

słowo używane w odmianie czasowników: żam poszed, żam wzión, żam je albo jezdóm

odra/ospa

żonaty

dźgać;dźgnąć;kłuć;uderzyć czymś ostrym,kłującym;uderzyć kogoś;gwałtowny silny ból

zwymyślać;wyzwać

mocno leciała;mocno rzucała

rzucił;porzucił;zostawił

ślub; ożenek