Klaniny - wielka mała historia

Klaniny a rzeka historii

Teoretycznie Klaniny powinny leżeć od wielkiej historii niezmiernie daleko. Nie powinien tu wdepnąć żaden bucior agresora, paść pocisk, w miejscowej szkółce nie powinna zawisnąć gęba Hitlera, Stalina czy innego satrapy. Bo Klaniny leżą w borach i nawet dzisiaj nie ma tu bite drogi. W praktyce jednak wielka historia jeździła sobie po Klaninach jak walec drogowy po ślimaku. Jeździła już za Napoleona, w połowie XVII wieku. Jeszcze przed wojną Połom powtarzał za pradziadami: „Kaśka, maryśka, wyłaźcie z dziury, bo już Szwedów diabli wzięli”.
Z dziury, czyli z bunkra wykopanego w tamtejszej Chojnej Górze.
Wtedy zostało tu w ziemi trzech Francuzów.

Tną się drogi jak wściekłe

Tu drogi tną się jak wściekłe: ta z Osiecznej, ta z Huty Kalnej, ta z Osówka, Szlachty, ta na Czarne, ta z Zimnymi Zdrojami na Czubek, a w szerszej perspektywie – do Łęga, do Ocypla, do Czarnej Wody, do Lubichowa, do Osiecznej. Ba, raz powstała nawet droga strategiczna. Wybili ją na Łobodzie Rosjanie. Szła sobie od osieckiej szosy obok Klanin na Gdynię. Po tej drodze, mówi Kazimierz Szmagliński (rocznik 36), nawet dosyć się jechało. Rosjanie przesiekę zrobili, zrównali teren i położyli deski, zrobione w Łobodzie i Szlachcie, jedna po drugiej.

Drewno i deski – odwieczny motyw Klanin. Ludziska od wieków wozili je przez to miejsce do Szlachty i Łęga, a że akurat tu były bagna, to wozy grzęzły w drodze. Wozacy klęli, stąd nazwa – Klaniny.
Najstarszy dom w Klaninach ma ze 200 lat, ale kto to dokładnie wie? Pejzaż sołecki jest urozmaicony. Lasy, łąki, ale i 8,5-hektarowe Jezioro Klanińskie, jedno z południowo-zachodniego paciorka jezior: Żabno, Płocicz, Okóniewek, Sztuczno, Wole Oko. Kilometr z drugiej strony płynie Wda. Pod Czubkiem jest jeszcze jezioro Lutnia. Wodę z Płocicza można pić, taka czysta.

Angedojcze w Klaninach

Wydawałoby się, że Niemcy w czasie okupacji powinni sobie darować z Klaninami, ale gdzie tam. Przyjechali i kazali się określić mieszkańcom 53 gospodarstw kim są. Część Polaków, jak Jan Krzyżyński, miała to gdzieś i od razu poszła budować berlinkę. – Był rejchsdojcz – rychtyk Niemiec, folksdojcz – Niemiec, ale taki, co to w Polsce mieszkał w mieszanym małżeństwie, angedojcz – Polak, który chce się zniemczyć – wymienia sołtys.  – Część dla spokoju zapisywała się do angedojczów. Nie mieli szans nauczyciele, jak Beim. Ci mieli zapisaną kulkę.

Leśne mogiły

Angedojczom Niemcy mieli dać spokój, ale później wciągnęli ich do Wehrmachtu   i wysyłali na front. Chłopcy wracali z frontu na urlop i szli do partyzantki. I zaczęły się dramaty. Raz Niemcy żonę Mariana Wróblewskiego (była w ciąży) rozciągnęli na stole i zakatowali. Jedni mówią, że Marian stał wtedy za szafą z granatami, inni, że był schowany w kominie. Żołądkiewiczów stracili, bo pomagali partyzantom. A prawda była taka, że jeden z żołnierzy angedojczów poprosił ich o rower, żeby dojechać do wojska. Potem rower znaleziono w lesie.

Rodzinę leśnego Donarskiego zamordowali, bo zabił na czarno świnię i prawdopodobnie dał ją partyzantom. Donarskich nie zdążyli nawet dowieźć na komisariat w Osiecznej. Zakatowali ich po drodze. Leżą w lesie jak się jedzie do Ocypla. Potem przyjechali i zabili ich 15-letnia córkę Gabrysię. Grób jest za wioską. Syn Hoppego – tutejsi mówili na niego Hapa – miał w Zimnych Zdrojach sklep, ale tutaj zakopał towar. Ktoś wydał, wystarczyło. Mogiła Hapy stoi koło szosy.

Partyzantów najwięcej było z Czarnego. Stąd należeli Kaszubowscy i Zielińscy, Dąbki chyba też. Z jakiego ugrupowania? – A czy to dzisiaj kogo obchodzi, czy należeli do AK, czy apartne byli? – odpowiada pytaniem na pytanie sołtys. – Po prostu partyzanci. W książce „Dziewięciu z nieba” o nich pisali. Tych dziewięciu to też – niby byli tu spuszczone Rosjanie, ale i przecież miejscowe też.

Strzelali jak diabli

Działania wyzwoleńcze przyniosły kolejne ofiary. Krwawa jatka była tu ze względu na trudna do sforsowania rzekę. – Siedzieliśmy w chlewie – opowiada Szmagliński. – Miloszka (Miloch – on miał Konrad na imię) była z dziećmi. Raz zaglądali Rosjanie i pytali: „german czy Poliak?”. Po chwili Niemcy: „Iwan czy Polen?”. I tak kilka razy. Niemcy nie dowierzali i raz puścili moździerz.

Miloszka miała na ręku córeczkę. Dziecko od razu skosiło, a ona dostałą ułamkiem w plecy. Strasznie cierpiała… Walki tutaj trwały czternaście dni. Myśmy musieli uciekać do Krówien.
– A my, jak ta wojna była – dopowiada sołtys – siedzieliśmy w  sklepie u Krzyżyńskich. Pół wioski tam siedziało. Raz, jak ze schronu do schronu przelatywali, jakiś szrapnel nadszedł z Huty Kalnej i poharatał. Z wieży kościelnej z Huty nas obserwowali. Ruskie, jak już zdobyli wioskę, mówili: „Uciekać, bo tu jeszcze będą walki”. Nie mogli przejść przez rzekę.

Co zbudowali most, to Niemcy rozwalali. I jeszcze robili błąd. Pierwsza linia wpadała, zdobywała i od razu w sklepie sobie ucztowali. Potem Niemcy podchodzili i  podpalali. Ogólnie strzelali jak diabli. Siedzieliśmy raz w kopcu pierzyny na głowach, aż tu dziadek mówi, że musi iść napoić konie. Bał się, bo tylko gwizd. Rusek do niego: „Nie bój się, to góra idzie”. Na to dziadek: „Ale na dół spada”.

Jaka może być czarniejsza godzina?

Wolność dla niektórych źle się zaczęła. Grupa mieszkańców Klanin, która schroniła się w Krównach w 1945 roku, nie wróciła w całości, gdyż prawie wszystkich mężczyzn zabrali Rosjanie. Żabiński i Puczyński wrócili w ramach repatriacji. Nie wrócili dwaj bracia Gełdonowie i Władysław Zieliński. Zostali na Syberii.
Nastał niepokój. Kto był w AK, wiadomo – bandyta. Wieś częściowo spalona. – Spalili obejścia Chabowskich, Węsierskich, Reszków i Ćwiklińskich – wymienia sołtys. – Z osiem zabudowań poszło. A nasze zostało tutaj samo.

Ludzie zaczęli wracać z wojska i z ucieczki, też z Krówien. Ale niektórzy znowu cierpieli. Gospodarze wzięli się za odbudowę. Największy z nich, Michał Połom, miał 100 hektarów lasu, ale spalony chlew i stodołę. – Przyszedł raz do ojca – opowiada Szmagliński – poradzić się, jak to odbudować. Ojciec na to: „Ano sprzedaj kawałek lasu”. A on na to: „Wiesz, Władku, ojciec mi to zostawił na czarna godzinę”. A ojciec: „A jaka ona może być czarniejsza, skoro już są stodoła i chlew spalone?”.

Dał się trochę namówić – zaczął  wycinać te drzewa co razem rosły albo co były pochylone. Zawsze dbał o swój las, żeby chronić od zarazy i wszystkiego złego, i zostawić jak najwięcej dla dzieci, a tu wchodzi ustawa o nacjonalizacji. Kto miał ponad 100 hektarów, musiał zdawać. Połoma chcieli sposobem. Dawali przynętę w jego lesie, żeby w korę wchodziło robactwo.

Potem wycinali chore drzewa. A Połom te wycięte zwoził do siebie jako swoje. Potem puścili robotników w tej jego, a raczej już nie jego las. Do wyrębu. Ze wsi nie chcieli iść, to wzięli robotników z Czubka pod dowództwem leśnego Sarnowskiego. Potem też dołączyli nasi. Poszli zrębem – 100 metrów szerokim, kilometr długim. Może i dobrze, że Połom tego nie widział, bo go wcześniej uznali za opornego kułaka i wzięli do więzienia.

Wrócił po trzech miesiącach w czerwonych butach. Jak ktoś go pytał, skąd ma takie cudaczne buty, odpowiadał: „Nie wiesz, że w tym raju w takich się wychodzi?”.  Jego syn Waluś był wzięty do kopalni do wojska, jak dziecko obszarnika. Potem Połom sie wyprowadził do Białachowa. Tak z tym lasem nie musiało się stać. W Lubikach Górnowicze i w Czarnym Zielińscy byli sprytniejsi – podzielili swój areał na dzieci, żeby nie było tych przeklętych 100 hektarów. Ale czy dziwić się Połomowi? Nie mógł pewnie uwierzyć, że tak można brać czyjąś własność.

źródło: kociewiacy.pl